Explicación do elemento histórico
As Marías é o nome co que se coñecía en Santiago de Compostela ás irmás Maruxa e Coralia, fillas dunha parella de artesáns: el, zapateiro, e ela, costureira e bordadora (profesión que aprenden e comparten as súas fillas).
Ao principio, As Marías eran tres: Maruxa, Coralia e a súa irmá pequena Sara. Eran apodadas polos estudantes republicanos como “liberdade, igualdade e fraternidade”, e polos estudantes de ideoloxías de dereitas, “fe, esperanza e caridade”. Sara faleceu a idade temprana, deixándoas nun dúo.
Convertéronse en personaxes populares da cidade porque, nos anos cincuenta e sesenta, realizaban un paseo diario pola Zona Vella, ás dúas en punto, vestidas con roupa feita na súa casa con teas de cores alegres e vivas, e maquilladas de forma rechamante. Nunha hora na que había moita actividade nas calles compostelás, sobre todo de estudantes universitarios, todos reparaban nelas polo contraste que ofrecían co ambiente gris, de medo e silencio, imposto pola ditadura de Franco.
Pero baixo esa fama que lles precede ata hoxe, agochaban un drama persoal coa Guerra Civil de fondo. Anos antes de que esta estalase, o se irmán Manolo Fandiño Ricart converteuse en secretario xeral da sede en Santiago de Compostela da CNT (Confederación Nacional do Traballo), de ideoloxía anarquista (que rechaza un goberno político ou autoridade imposta). Os seus outros dous irmáns Alfonso e Antonio volvéronse tamén militantes activos deste movemento. Cando comezou a represión franquista, en Santiago foron directos a pola familia Fandiño Ricart. Manolo logrou esconderse durante moitos anos, Alfonso marchou nun barco que colleu no porto de Muros, e Antonio fuxiu, pero finalmente foi apresado e sufriu a tortura dos franquistas durante máis de vinte anos. O pesadelo das irmás comezou cando os falanxistas trataron de utilizalas para averiguar o paradoiro dos seus irmáns. A altas horas da noite, chegaban á súa casa para rexistrar a vivenda, desnudábanas na rúa e subíanas ao monte Pedroso. Non está demostrado, pero hai quen afirma que incluso as chegaron a violar. Finalmente, os outros dous irmáns foron arrestados e cesaron as ameazas sobre Maruxa e Coralia. Aínda así, as dúas caeron na pobreza cando os habitantes deixaron de facer encargos no seu taller de costura, por ser dunha familia anarquista, xa que non querían estar vinculados con elas. Algúns que querían axudalas mercaban comida para darlles. Chamábanas “rojas” (aínda que eran anarquistas), e tratáronas de “putas” e de “locas”. Como mecanismo de defensa, saían á rúa vestidas de cores, e con polvos de arroz, colorete e carmín, nun Santiago marcado polo terror.
Maruxa faleceu nesa cidade o 13 de mayo de 1980, con 82 anos. Coralia marchou a vivir a Coruña con outra irmá, pero faleceu dous anos máis tarde (30 de xaneiro de 1983), aos 68 anos.
En 1994, o escultor vasco César Lombera realizou unha escultura das dúas mulleres, na que van xuntas do brazo, e Maruxa está incluso chiscando un ollo, para seguir piropeando ao estudante que se cruce coa súa mirada. A escultura foi instalada na Alameda para que sexan recordadas como un berro de liberdade entre xente afogada polo réxime franquista, que non se rebelaba por medo ás represalias.