Historia
A miña avoa naceu nos anos 50 nunha pequena aldea de Galicia, preto do río Ulla. A súa infancia transcorreu nun mundo moi distinto ao de hoxe. Non había auga corrente nin electricidade nas casas. A auga recollíase dun pozo que tiñan ao lado da casa, pero non era potable: usábase para os animais, para lavarse e para limpar. Para beber e cociñar, ían buscar auga a unha fonte próxima.
A luz viña dun candil con velas ou dunha lámpada de carburo, que só se acendía ocasionalmente porque era cara. Non foi ata que tivo uns 9 anos que chegou a luz eléctrica, aínda que con moitas interrupcións. A situación mellorou cando a empresa Fenosa comprou unha central eléctrica preto do Ulla. Cando hai pouco tempo houbo un apagón en España, ela recordou inmediatamente a súa infancia.
Vivían todos nunha vivenda con tres dormitorios e un comedor grande. Na súa casa, de dez fillos, os seus pais e durante un tempo a súa tía, había tres dormitorios de dúas camas pouco menos que matrimoniais cada un, todas elas compartidas, chegando a durmir ata tres persoas nunha mesma cama.
Aínda que di que nunca pasou fame, si lembra que había escaseza. A súa familia tiña pan, algo de carne, ovos de cando en vez e un pouco de leite. Ao estar nunha aldea, autoabastecíanse bastante. Sempre fixeron tres comidas ao día, pero había familias máis pobres. Lembra unha casa onde aos nenos lles daban un anaco de pan e mandábanos directamente para a cama.
Non viviu a época das cartillas de racionamento, pero a súa nai e a súa tía contábanlle como funcionaban: íase co caderno á tenda e daban o que correspondía segundo o número de persoas na casa.
Durante os anos 50 e 60 moita xente marchou, antes a xente ía para América e máis tarde comezaron a distribuírse por Europa. Ela tivo tíos que emigraron a Bilbao e primos a Barcelona. Na súa aldea pasouse de ter moitos nenos e mozos a case quedar deshabitada. Na escola eran máis de 60 nenas de diferentes idades cunha única mestra. Aprendían o básico: ler, escribir (aínda que sen ter en conta a ortografía), e as catro operacións matemáticas principais. A ela botárona da escola aos 13, pero cando foi a Santiago, a súa nai apuntouna a clases particulares e alí descubriu que valía para estudar. Preparou exames para entrar no bacharelato e logrouno. Foi onde máis aprendeu.
Todas as mulleres da súa aldea traballaban no campo: labraban, recollían as colleitas e, ademais, criaban aos fillos. A que menos, tiña 3 ou 4, pero o habitual era ter entre 7 e 8 fillos. O cambio de roupa facíase unha vez por semana. Cada ano facíanlles roupa nova: un vestido "bo" para ir á misa e outro para diario. Para a escola levaban un mandilón azul e, se se manchaba, había que seguir co mesmo ata o domingo.
A maior aspiración que esperabase das mulleres daquela época era casar, a ser posible cun home de boa posición económica. O máis valorado era formar unha familia, ter fillos, coidalos, atender á casa, facer a comida, coidar dos maiores e, ademais, axudar no campo. As opcións eran poucas: ou casabas ou ingresabas nun convento. Quedar solteira estaba mal visto e ser nai sen estar casada era case un escándalo social. Aquelas mulleres eran consideradas parias, e a xente dicía con compaixón ou desprezo: "pobriña, quedou solteira".
Preservar a virxindade ata o matrimonio era unha norma imposta; despois, cada unha facía o que podía. Se unha moza quedaba embarazada fóra do matrimonio, era moi probable que o home non quixese saber nada e ela quedase soa. A miña avoa lembra o caso dunha amiga que tivo que fuxir da casa por esa razón. Tamén fala dunha irmá súa, que está casada cun fillo de solteira; a nai do rapaz emigrara a Inglaterra e o neno quedara ao coidado da avoa e das tías.
Desde pequenas, as nenas eran educadas para desconfiar dos homes: ensinábanlles que había que mantelos "a raia", porque só querían “iso”, e logo abandonaban ás mozas sen importarlles quedaban embarazadas.